Kurs "To's a~ kito'pa!"

[Timpul]

Oto pierwsza lekcja kursu "Tơs ã kitơpa!". Każda lekcja będzie składać się z krótkiego tekstu, części gramatycznej, słowniczka i ćwiczeń. Po każdych 5 lekcjach planuję zrobić coś w stylu "Check your progress", czyli sprawdzenie wiadomości.

No to jedziemy!!!

Ŀaxsų uơ

Przeczytaj głośno tekst, a następnie odpowiedz na pytania.

Xãxs xfa u?U xfa Pių.Xų Pių xfa? Pių xfa xstŭdiơr. U xstŭdiura bixgơlogų. Ơmir reŀolla Pių? Pių reŀolla dta Warxsų, dta Polsaku. Pių xfa Polsakơr. Mirnii gãxzer u ka? U ka fogbabs gãxzer. Xfa Pių iaxs? Nã, nã Pių xfa iaxs. Pių xfa ixdgã cŭcbã.

Kto to jest? To jest Piotr. Kim jest Piotr? Piotr jest studentem. On studiuje biologię. Gdzie mieszka Piotr? Piotr mieszka w Warszawie, w Polsce. Piotr jest Polakiem. Ile on ma lat? On ma 19 lat. Czy Piotr jest stary? Nie, Piotr nie jest stary. Piotr jest jeszcze młody.

1.Xų Pių xfa?
2.Ơmir reŀolla Pių?
3.Xfa Pių iaxs?

SŁOWNICZEK / UXGTŬP

xfa – być
xstŭdiơr  – student
xstŭdiura – studiować
bixgơlogu - biologia
reŀolla – żyć, mieszkać
dta – w
Polsaku – Polska
gãxzer – wiek
ka – mieć
iaxs – stary
cŭcbã – młody

GRAMATYKA / CRAMÃTIK

Zwróć uwagę na szyk zdania:

Pių xfa cŭcbã.

Aby zadać pytanie, na które oczekujemy odpowiedzi tak bądź nie, musimy zamienić kolejnośc podmiotu i orzeczenia.

Xfa Pių cŭcbã?

Przy negatywnej odpowiedzi, „nie”zawsze stoi na początku zdania, bez wyjątków.

Nã Pių xfa cŭcbã.


Inwersji podmiotu i orzeczenia nie musimy stosować, gdy pytamy o coś dokładnie, np. gdzie? ile? itp. Lista tychże słówek znajduje się poniżej.

co - sŭ
kto - xãxs
kiedy - xzŭl
gdzie - ơmir
ile - mirnii
czyj - xãxsiba
dlaczego - xgŭr gŀã
jak - fedre

ĆWICZENIA / IAKTÃR

Utwórz pytanie lub negację.

Ka Martã ratơgredŭl?
(+) Iųp, ....................................................................
Xfa pu 30 gãxzer?
(-) ...........................................................................
Reŀolla pu dta Polsaku?
(+) ...........................................................................

.............................................................?
Nã, nã u ka sidų.
.............................................................?
Iųp, gơp xfap Dųxakơrre.
.............................................................?
Nã, nã ã kitơpa.

[Timpul]

Ŀaxsų wã

Przeczytaj głośno tekst, a następnie odpowiedz na pytania.

à xfa Gabriŀ. Fedwơ xfa Dimxdgã. U xfa dųt b’ã. Ųp xfap cơdwatŭr. U ka ųtų – Miŀãn. Nŭp xfap kitơbru. à xzãka Dimxdgãdŭl. Fedre xasga cơdwatŭ b’pu? Xfap gơp rŭzơ cơdwatŭr?

Jestem Gabriela. To jest Damian. On jest moim współpracownikiem. On ma żonę – Milenę. Oni sąmałżeństwem. Lubię Damiana. Jak nazywa się twój przyjaciel? Czy jesteście dobrymi przyjaciółmi?

1. Fedre xasga cơdwatŭ b’Gabriŀ?
2. Ka cơdwatŭ b’Gabriŀ ųtų?
3. Xzãka Gabriŀ cơdwatŭ b’u?

SŁOWNICZEK / UXGTŬP

fedwơ – to, oto
dųt – kolega z pracy
cơdwatŭ – przyjaciel
ųtu – żona
kitơbru – małżeństwo
xzãka – lubić
xasga – nazywać się
rŭzơ – dobry

GRAMATYKA / CRAMÃTIK

Gilxdgų btizernã – Czas teraźniejszy

Odmiana być (xfa)

ã xfa - ja jestem
pu xfa - ty jesteś
u xfa - on (a/o) jest
ųp xfap - my jesteśmy
gơp xfap - wy jesteście
nŭp xfap - oni, one są

Istnieje też grupa czasowników składających się z 2 wyrazów, np. bil dta – rozmawiać. Są one
nieodmienne.

Aby określić przynależność, stosujemy b’ przed słowem, np.
cơdwatŭ b’ã – mój przyjaciel

więcej patrz: LEKCJA 6

ĆWICZENIA / IAKTÃR

Przetłumacz na guno.
...........................................................................
Ty nazywasz się Pių.
...........................................................................
Dlaczego studiujecie biologię?
...........................................................................
My nie mieszkamy w Polsce.
...........................................................................
Oni są znajomymi z pracy.
...........................................................................
Lubię być młody.

[Timpul]

Ŀaxsų xrŭ

Przeczytaj głośno tekst, a następnie odpowiedz na pytania.

Fedwơ xfap xgơtŭr. Fedwơ xfap xgơtŭr b’Mŭmơŀ. Mŭmơŀ mơxwa xgơtŭrų seseupreãx. Seseupre xfap wiz. Uơ xgơtŭ xdgã uơ seseup. Uơ xgơtŭ xdgã pu, uơ xdgã pu lã pu. Ŭ pu xfasŭ zŭxwa wã, mơs pu ơfa rŭzơ.

To są cukierki. To są cukierki mamy. Mama daje cukierki dzieciom. Dzieci jest czworo. Jeden cukierek dla jednego dziecka. Jeden cukierek dla ciebie, jeden dla ciebie i ciebie. A ty dostaniesz dwa, bo byłeś grzeczny.

1.Sŭ ka Mŭmơŀ?
2.Mirnii xgơtŭr ơfa mơxwa rŭzơ seseup?
3.Mirnii seseupre ka Mŭmơŀ?

SŁOWNICZEK / UXGTŬP

xgơtŭ – cukierek
Mŭmơŀ – mama
mơxwa – dawać
zŭxwa – dostawać
seseup – dziecko
xdgã – dla
mơs - bo

GRAMATYKA / CRAMÃTIK

Liczbę mnogą tworzymy w guno tak:

- jeżeli czasownik kończy się na samogłoskę:
lirsã =>lirsãr (człowiek => ludzie)

- jeżeli czasownik kończy się na spółgłoskę:
seseup => seseupre (dziecko => dzieci)

- niektóre wyrazy mają tworzą nieregularne formy liczby mnogiej, np.:
modųr => modơrã (prezent => prezenty)


ĆWICZENIA / IAKTÃR

1. Utwórz liczbę mnogą.

sŀãtf -
ier -
kixzơ -
ŀãxwaga -
xŭza -

2. Przetłumacz.
.....................................................
Oto są dwaj studenci.
.....................................................
Dzieci dostają cukierki, bo są grzeczne.
.....................................................
Dlaczego ludzie dostają prezenty?

[Timpul]

Ŀaxsų wiz

Przeczytaj tekst, a następnie odpowiedz na pytania. Zwróć uwagę na podkreślone liczby.

Polsaku xfa fex burfã. Dta fedwơ burfã reŀollap xrŭxsa roŀt miŀãnre lirsãr. Xdgųdrơzųk cãtơ ka wã barãwų wiz oŀxrai babsxsa babs meterơrtã. Xdgųdidųk bơnxã ka uơ cų roŀt meterơrtã ŭpŭ babơŀ bazŭ. Xdgųkŭxųk xiã xfa Warxsų – ka uơ miŀãn ãgbơdŭrtã.

Polska to pewien kraj. W tym kraju mieszka trzydzieści osiem milionów ludzi. Najwyższa góra ma dwa tysiące czterysta dziewięćdziesiąt dziewięć metrów. Najniższy punkt ma jeden przecinek osiem metra pod poziomem morza. Największym miastem jest Warszawa – ma milion mieszkańców.

1.Fedre xasga xdgųkŭxųk xiã dta Polsaku?
2.Mirnii ãgbơdŭrtã ka xdgųkŭxųk xiã dta Polsaku?
3.Sŭ drơz ka xdgųdrơzųk cãtơ dta Polsaku?

SŁOWNICZEK / UXGTŬP

fex – jakiś, pewien
burfã – kraj, państwo
lirsã – człowiek
drơz – wysoki
cãtơ – góra
meterơ – metr
ŭpŭ babơŀ bazŭ – pod poziomem morza
did – niski
bơnxã – punkt, kropka
cų – przecinek
kŭx – duży
xiã – miasto
ãgbơdŭ – mieszkaniec, obywatel

GRAMATYKA / CRAMÃTIK

Dzisiaj zajmiemy się dwiema zagadnieniami, a mianowicie liczebnikami oraz stopniowaniem przymiotników. Oto liczby w guno:

1 - uơ
2 - wã
3 - xrŭ
4 - wiz
5 - lamm
6 - uxg
7 - ųs
8 - roŀt
9 - babs
10 - fog
11 - foguơ
12 - fogwã
…
20 - wãxsa
21 - wãxsa uơ
…
30 - xrŭxsa
40 - wizxsa
50 - lammxsa
60 - uxgxsa
70 - ųsxsa
80 - roŀtxsa
90 - babsxsa
100 - oŀxrai
101 - oŀxrai uơ
121 - ơŀxrai wãxsa uơ
200 - wã oŀxrai
…
1000 - barãwų
2001 - wã barãwų uơ
1000000 - miŀãn

A oto, jak stopniujemy przymiotniki w guno:

a) przymiotniki kończące się na spółgłoskę:

___ => cơ___ => xdgų___ųk
np. zơw => cơzơw => xdgųzơwųk

b) kończące się na samogłoskę:

___ => cơ___ => xdgų___k
np. cŭcbã => cơcŭcbã => xdgųcŭcbãk

c)nieregularnie:

rŭzơ => xaxsų => xaxggŀã
wųb (miły) => wųbŭ => xdgųwųbŭ

d) przymiotniki trzyliterowe z „u” w środku

_u_ => cơ_ŭ_ => xdgų_ŭ_ųk
np. dun (chytry) =>cơdŭn => xdgųdŭnųk

Aby poznać stopniowanie przysłówków, patrz: LEKCJA 7

ĆWICZENIA / IAKTÃR

1. Napisz słownie.

451 -
2006 -
32537 -
144 -
93,72 -
123456789 -

2. Przetłumacz.

…………………………………….
On jest dobry, a ona lepsza.
…………………………………….
Jesteśmy wysocy jak jej kolega z pracy.
…………………………………….
Gabriŀ jest najlepsza z biologii (wơs – z).

[Timpul]

Ŀaxsų lamm

Przeczytaj dialog.

A: Ųiŀ, sŭ xfa xzamŭdã?
B: Xfa fogwãnơ.
A: Wơs sŭxgawų xzamŭdãxgawų wơsmųza lirsãbaxdgu?
B: U tơm wơsmųzãma.
A: Lã xzŭl xfasŭ xfa dŭzar?
B: Wơs fogwãxrŭxsanơxgawų.

A: Przepraszam, która jest godzina?
B: Jest dwunasta.
A: O której godzinie odjeżdża autobus?
B: Już odjechał.
A: A której godzinie będzie następny?
B: O dwunastej trzydzieści.

SŁOWNICZEK / ŬXGTŬP

ųiŀ – przepraszam (wym. ŀiŀ)
xzamŭdã – godzina
wơsmųza – odjeżdżać
lirsãbaxdgu – autobus
tơm – już
lã – i, oraz
dŭzar – kolejny, następny
wơs – z (tu:o)

Aby powiedzieć, która jest godzina, musimy znać liczebniki porządkowe. Tworzy się je, dodając do liczebników głównych końcówkę –nơ.

xrŭnơ – trzeci, trzecia

Jeżeli udzielamy odpowiedzi na pytanie „O której godzinie?”, używamy następującej struktury:

wơs + [godzina] + …xgawų

Xfa xrŭno. – Jest trzecia.
Wơs xrŭnơxgawų. – O trzeciej.

Jeżeli podajemy czas z minutami, np. 15:45, nasza godzina to…jeden wyraz.

Xfa foglammwizxsalammnơ. – Jest 15:45.

Więcej o tworzeniu godzin patrz: => LEKCJA 8

GRAMATYKA / CRAMÃTIK

Ŀã pidŭrbiã gilxdgų uơ – Czas przeszły 1

Czas ten określa czynność, która dzieje się i kończy w przyszłości, np.

Ŀã lirsãbaxdgu wơsmųza. – Autobus odjeżdża.
Ŀã lirsãbaxdgu wơsmųzãma. – Autobus odjechał.

Czasowniki w tym czasie odmieniają się regularnie bądź nie.

a) Odmiana regularna

-a => -ãma

np. fŀa (płynąć) => fŀãma

b) odmiana nieregularna

Nieregularnie odmieniają się poniższe czasowniki:

forma podstawowa – czas przeszły – znaczenie

ka – gơa – mieć
xfa – ơfa – być
bãxka – bŭxka – kochać
ŭxzŭzŭa – ŭxzơzŀa – mówić
mųza – mãza – iść
dŭta – daŀta – robić
mơxwa – xgiŀgla – dawać
xzarxsųda – xgųrxsųda – gotować
wza – ectãra – zamieszkiwać
nŭma – nơma – mieć powinność

c) formy przeszłe złożeń dwuwyrazowych pełniących rolę czasownika:

bil dta (znać jakiś język) => ơk bil dta

ĆWICZENIA / IAKTÃR

1. Przetłumacz.

…………………………………………………….
To miasto było duże.

…………………………………………………….
O godzinie 16:12 dostałam prezent.

2. Która jest godzina?

14:32 –
21:38 –
1:17 -
16:00 -
3:33 -
7:12 –

[Timpul]

Ŀaxsų uxg

Przeczytaj tekst.

Anơ ka xzơxzơpų. Fedwơ zeŀ xfa xzơxzơp b’Anơ. Anơ ŀơxz bãxka ų. Ŀã xzơxzơp ka nirnơ fŭlre, zơw baxxãr lã tŭrtŭmp wơs zizdãrų. Fedwơ zeŀ xfap zizdãr tŭrtŭmptã xzơxzơptã.

Ania ma lalkę. To jest więc lalka Ani. Ania bardzo ją kocha. Lalka ma czarne oczy, mały nos i ubranko z guzikami. Są to więc guziki ubrania lalki.

1. Sŭ xfap fŭlre xzơxzơptã?
2. Xzãka Anơ xzơxzơpų?
3. Fedre xzơxzơp tŭrtŭmpa?

SŁOWNICZEK / ŬXGTŬP

xzơxzơp – lalka
zeŀ – więc
ŀơxz – bardzo
bãxka – kochać
nirnơ – czarny
fŭl – oko
baxxãr – nos
tŭrtŭmp wơs zizdãrų – ubranie z guzikami

GRAMATYKA / CRAMÃTIK

Dopełniacz – Xdgenediw

Tworzenie dopełniacza zależy od tego, czy “posiadający” to istota żywa, czy też nie.

a)Tworzenie dopełniacza dla istot żywych (roślin, zwierząt, ludzi)

trawų b’Adam – jabłko Adama

b)Tworzenie dopełniacza dla materii nieożywionej

fŀãn fŀơtã – nurt rzeki

Ten typ dopełniacza tworzy się zawsze, gdy dopełniacz nie wyraża posiadania, np.

xzula (sŭtã? xãxstã?) – bać się (kogo? czego?)

à xzula ŀơrtã. – Boję się duchów.

c) Wyjątki

W niektórych wypadkach słowo może tworzyć oba rodzaje dopełniacza, np.

dotơn – dơtơntã (kartki (D.))
b’dotơn – (na kartce)

Oba przykłady różnią się znaczeniem. Odmianie przez przypadki podlegają również przymiotniki, zaimki, liczebniki itp.

rŭzơtã wiinơtã – dobrego wina

ĆWICZENIA / IAKTÃR

1. Utwórz dopełniacz.

....................................................
ŀã nirnơ tŭrtŭmp

....................................................
rŭzơ seseup

....................................................
baxxãr

....................................................
Xdgã, ã lã pu

2. Przetłumacz.

.....................................................
Wiek mojej mamy to 42.

.....................................................
To jest moja żona.

.....................................................
On jest obywatelem tego kraju.

[Timpul]

Ŀaxsų ųs

Przeczytaj tekst.
Erxs Kowalski lã Erxsơ Nowak xfa dųtre. Nŭp ketơg xfap ditơrre – nŭp ãwŭrap lirsãrų dta icaiơ. Erxs Kowalski dtafŭrka kuxơbã tã Erxsơ Nowak, mơs u dơfa rŭzơbã lã kusklatơrãba. Ŭnf Erxsơdŭl Nowakų ŀơxzã xzãka dŭrre tã Erxsų Kowalskidŭl.

Pan Kowalski i pani Nowak są znajomymi z pracy. Oni oboje są kelnerami – obsługują ludzi w restauracji. Pan Kowalski zarabia więcej niż pani Nowak, ponieważ zachowuje się lepiej i grzeczniej. Jednak to panią Nowak bardziej lubią mężczyźni niż pana Kowalskiego.

1. Xãxs dtafŭrka kŭxơbã?
2. Xdgŭr gŀã u dtafŭrka kŭxơbã?
3. Xãxsų ŀơxza xzãka dŭrre?

SŁOWNICZEK / ŬXGTŬP

Erxs – pan
Erxsơ – pani
ketơg – razem
ditơr – kelner
ãwŭra – obsługiwać
icaiơ – restauracja
dtafŭrka – zarabiać
tã – niż
kusklatơrã – uprzejmy, grzeczny, miły
dŭr – mężczyzna, mąż
ŭnf – ale, jednak

GRAMATYKA / CRAMÃTIK

Stopniowanie przysłówków

Zanim przystąpimy do nauki stopniowania przysłówków, należy najpierf potrafić tworzyć je z przymiotników.

a)Tworzenie przysłówków z przymiotników zakończonych na spółgłoskę

___ + ơb

b) Tworzenie przysłówków z przymiotników zakończonych na samogłoskę
___ + b

A oto wzór stopniowania:
___ ==> ___ã ==> ___ãi
np.
rŭzơb ==> rŭzơbã ==> rŭzơbãi

Zauważ, że mimno tego, iż przymiotnik “dobry” stopniuje się nieregularnie, to przysłówek jest stopniowany regularnie.
Oczywiście, nie wszystkie przysłówni zakończone są na –b, np. ŀơxz – bardzo.

ĆWICZENIA / IAKTÃR

1. Uzupełnij

zơwơb ==> ................. ==> ....................

........... ==> ............. ==> wųbơbãi

........... ==> iaxsơbã ==> ..................
2. Utwórz przysłówki.

cŭcbã ==> .......................
muŀ ==> .......................
fãxwi ==> .....................
bŭrxdg ==> .....................
ŭlag ==> ......................